Birikim ve Bellek kazandı

St. Petersburg'da , Avrupa Tiyatrosu Büyük Ödülü Peter Stein'a verildi:
Birikim ve Bellek kazandı.

"Avrupa Tiyatrosu  Ödülü", 1987'den bu yana her yıl, tiyatro sanatını bir yerden alıp farklı boyutlara taşıyan, olanaklarını genişleten, ufkunu açan evrensel bir dil yakalayan tiyatro insanlarına veriliyor. Bu güne dek bu  ödülü alanlar şöyle:   Giorgio Strehler, Peter Brook, Arianne Mnoushkine, Heiner Müller, Robert Wilson, Luca Ronconi, Pina Bauch...

Bu yıl Avrupa Tiyatrosu Büyük  Ödülü  Alman yönetmen Peter Stein'a  verildi.  Tiyatro Onur Ödülü ise  Rusya'nın efsanevi topluluğu Taganka Tiyatrosunun kurucusu yöneticisi, her şeyi olan Yuri Lubimov'a verildi.  St. Petersburg'da  tiyatroyla soluk alıp verdiğimiz bir haftanın sonunda görkemli bir  törenle ödüller sahiplerini buldu.

Avrupa Komisyonu tarafından  geliştirilen, "Avrupa Tiyatrosu Ödülü" , AB'nin en önemli kültür projelerinden biri olarak sürmekte.İlk on yıl Avrupa Tiyatro  Ödülleri,  Sicilya'nın Taormina kentinde, dünyanın her yerinden tiyatro uzmanlarının katılımıyla  Taormina - Arte Tiyatro festivalinde verildi.  Ekonomik krizle birlikte , her yıl başka bir ülke bu olaya ev sahipliği yapar oldu.

Geçen yıl  2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul iken, başta Dikmen Gürün olmak üzere çok uğraştık, bu  prestijli olayın İstanbul'da gerçekleşmesi için. Olmadı , yapamadık.  

Gorki'nin, Dostoyevski'nin  koltuğu

Sondan başlıyorum: Ödül töreninden:   Moskova'daki Bolşoy'dan St. Petersburg'daki Marinski Tiyatrosu'ndan sonra Rusya Cumhuriyetinin en görkemli  tiyatro binasındayız. 18oo'lerden beri yangınlara, işgallere  rejim değişikliklerine sellere direnen 1700 kişilik   Alexasndrinski Tiyatrosu'ndayız...  "Görkemde, La Scala'yı bile geride bırakır" diye övünülen yapıda tek boş koltuk yok.

Karanlıkta soluklar tutulmuş,  salonu tarayan bir projektör,  kah kırmızı   kadifeyi, kah altın kapama oymaları, kah kristal avizeleri aydınlatıyor.  Sonra bir koltuğa odaklanıyor. Sahneden gelen ses  açıklıyor:  Bu koltuk Gorki'nin tiyatroya, operaya, baleye geldiğinde oturduğu koltuk. Şimdi  orada   Peter Stein oturuyor...  Salon alkıştan inliyor" Projektör dolaşıyor ... Bir başka koltukta duruyor. Bu, Dostoyevski'nin koltuğu , şimdi orada Yuri Lubimov oturuyor... Alkış daha da büyüyor.  Sonra sıra "Tiyatroda Yeni gerçeklik Ödülleri"nde.  Altı kişi ya da kuruma verildi. Onları alkışlıyoruz. (Nasılsa bu yazıya hepsini sığdıramam diye adlarını bile vermiyorum. İleride bakarız...) 

Biraz sonra  sahneye,  bir perde iniyor.  Meyerhold'un , o tiyatro dehasının bu tiyatroda kullandığı ilk perde!

Heyecandan  , hırstan,   kıskançlıktan ağlamamak için zor tutuyorum kendimi: Vazgeçtim Eliza Bİnemecyan'ın, İsmail Dümbüllü'nin, Muhsin Ertuğrul'un oturduğu koltuğu ya da locayı görmek, kendi oturduğum iki yıl önceki koltuğu bulamıyorum ben  şu İstanbul kentinde.  Yazıklar olsun, tiyatro sinema yapılarını yok eden zihniyete! Yuh olsun!

Ödül töreninden  çok etkileyici bir an daha:  Peter Stein Ödülünü almak üzere sahneye çıktığında  İngilizce konuşacaktı. "Benim Alman olduğumu hepiniz biliyorsunuz. Ama bu sahnede Almanca konuşmaya utanırım. Nedenini hepiniz biliyorsunuz. Burası St. Petersburg" diyecekti.   O an tüm salon yine ayağa fırladı. (Elbet Nazi işgaline  değinmeydi bu.)

 Stein : Belleğimizin Bekçisi

Büyük Ödülü kazanan Alman yönetmen Peter Stein  bence bu ödülü çoktan hak etmişti. Keşke artık tiyatrodan uzaklaşıp daha çok operaya yöneldiği yıllarda değil de,  1970'den beri yönettiği o muhteşem topluluğu Schaubühne'yle  büyük klasikleri sahnelediği  dönemlerde alsaydı...

Ona bu  ödülün verilme gerekçeleri atrasında şu özellikleri vurgulayabilirim:

 Metne önem vermesi , metne çok katmanlı analizlerle yaklaşması...

Klasik , çağdaş ya da modern tüm eserlerde tarih bilincini bileyip, toplumsal belleği öne çıkarması...

Oyunlarını alışılagelmiş mekanlar dışında da sahneleyip, uzamı noyutlandırması...

Tiyatroya  muhteşem oyuncular kazandırması: Bruno Ganz, Edith Clever,  Jutta Lampe, Klaus MariaBrandauer, ilk aklıma gelenler...

Rus Tiyatrosunu  yeniden keşfetmemizi sağlaması . (Unutulmaz Çehov Oyunları...)  "Ben bir şey yapmadım, onlardan öğrendiğimi yeniden onlara verdim" diyecekti törende.  Stanislavski metodunu öyle bir geliştirip  kullandı ki , buna Ruslar bile şaşırmıştı!

Kültürlerarası, kültürlerüstü ilişkilere köprü görevi yapması. Nitekim Türk sanatçılarla da çok çalışmıştı Berlin'de. Onunla  konuştuğumda bana Ayla ve Bewklan Algan'ı soracak, acı haberi benden öğrenecekti.

NOT: Sevgili Okurlar . Yarın 23 Nisan  İzmir Kitap Fuarında  konuşmam ve imza günüm olduğu için Kars'a gidip Mehmet Aksoy'a destek olamıyorum. Aklım ve Kars'ta... Olanağı olan herkes gitmeli.  Gidemeyenlerden  yolu İzmir'e düşenleri fuara beklerim. 

Cumhuriye 22 Nisan 2011